Stilte en stilstaan in Context

De vraag om stilte in onze tijd

De roep om stilte en stilstaan is geen nieuwe vraag. De stoïcijn en filosoof Seneca, die in de eerste eeuw leefde ten tijde van keizer Nero, schrijft over de leegheid van mensen: ‘Die voortdurend vertier en verstrooiing zoeken, en op die manier vlucht iedereen voor zichzelf.’

Is er iets specifiek aan onze tijd? Wat is er nu eigen en anders dan toen Charlie Chaplin in 1936 Modern Times draaide? Hoe straalt onze tijdscontext af op de vraag om stilte? Zijn de oude antwoorden nog geldig? Kunnen we leren van de antwoorden die gegeven werden in andere tijdscontexten?

Leren van oude antwoorden.

Oudere antwoorden vermelden steeds opnieuw het belang van evenwichten of balansen: tussen versnelling en stilstaan, tussen geluid en stilte?

Stel dat er in onze tijd sprake is van versnelling van de versnelling, moet er dan een verdieping komen van de verstilling om in evenwicht te blijven? Biedt psychotherapie daar een antwoord? Of is dat een doekje voor het bloeden?

Welke van de oude antwoorden kunnen nog steeds inspireren? Misschien zijn het allemaal variaties op één thema? Versnelling-vertraging, lawaai en stilte, geleefd worden en leven, prikkels en rustige stilte, het zelf in interactie met anderen en weg van zichzelf, het zelf los van innerlijke ervaring en het zoekend zelf in interactie met zichzelf. Zijn deze varianten deze varianten van alle tijden?  Is evenwicht het concept om deze balans vermenging te denken?

De woorden in hun context.

Wat is dat dan stilstaan en ‘stilte’? We kennen ongemakkelijke stilte, bewonderende stilte, geconcentreerde stilte, eerbiedige stilte, de beladen stilte, de versmachtende stilte, de stilte van geheimhouding, de opgelegde stilte en de gekozen stilte…Stilte heeft zovele kleuren, positieve en negatieve. Waarom is er een adjectief nodig bij stilte? Is dat omdat deze adjectieven er steeds een imaginaire context bij halen die zo de betekenis van de stilte naar voor haalt? Omdat woorden zonder context weinig betekenis dragen?

Ook ‘stilstaan’ heeft ook die gekleurde betekenissen afhankelijk van de context waarin stilstaan begrepen wordt. De volgende zinnen alluderen telkens op een iets ander stilstaan: ‘stilstaan is achteruitgaan’, ‘haar ontwikkeling is tot stilstand gekomen’, en ‘kunnen stilstaan midden de drukte om even te reflecteren, om zichzelf te voelen’…Dit laatste stilstaan, niet bewegen, voor even, is ook een even uit de interactie gaan. Dit stilstaan creëert een moment dat openblijft, waar in het stilstaan iets nieuw kan komen. Er is altijd iets dat zich zal tonen, zal verschijnen, in de stilte en het stilstaan. In die zin is de stilte nooit stil, en stilstaan nooit bewegingsloos. In de stilte horen we ondertonen die anders verborgen zijn onder het lawaai. In stilstaan voelen we beweging die anders verborgen blijft.  Is het mogelijk dat de spanning die gepaard gaat met een moment van stilte en het stilstaan nodig is om de creatieve energie te bevrijden zodat er een nieuwe actie kan komen? Stilstaan en stilte als de leegte die kan gevuld worden, als een tijdruimte van mogelijkheden?