Zwijgen is niet hetzelfde als stil zijn.

Binnen de dialectiek ‘stilte/spreken’ valt stilte te onderscheiden van zwijgen.

Stil zijn is geen noodzaak voelen om iets te zeggen.

Zwijgen is het bewust niet spreken.

Ook al hoor je een innerlijke stem en heb je iets om te zeggen. Je hebt niet de nood om dit uit te spreken.

Stil zijn is in contact zijn met het onzegbare en luisteren.

Zwijgen over het onzegbare is beseffen dat dit spreken geen zin heeft zoals Wittgenstein in de Tractatus Logico-Philosophicus schrijft: Waarover men niet kan spreken, moet men zwijgen’. 

Stil zijn gaat ook soms samen met de beperking van de taal. Niet alles kan gezegd worden.

Waar stilte kan gaan om het onzegbare verwijst zwijgen naar een niet spreken waar er wel inhoud en woorden zijn.

In de vele talen leeft dit onderscheid tussen stilte en zwijgen: ‘se taire’ is anders dan ‘silence’, ‘tacere’ is anders dan ‘silere’. ‘Se taire’ is reflexief wat verwijst naar de innerlijke spanning van het zichzelf tegen te houden iets te zeggen.

In sommige talen bestaat het woord dan weer niet, bijvoorbeeld in het Engels. Daar heb je meer dan een woord nodig om deze actie in zijn innerlijk en gedragsmatige aspect te beschrijven.

Zwijgen is een actie op zichzelf uitgevoerd in een omgeving.

Gevoelsmatig kan zwijgen gekozen dan wel opgelegd zijn door externe of interne machten.

Kiezen om te zwijgen verondersteld enige vorm van vrijheid, van autonomie. Je kiest om te zwijgen in een context waar je eventueel ook zou kunnen spreken.

Zowel interne als externe machten kunnen tot zwijgen aanleiding geven.

Tot de interne machten die tot zwijgen kunnen leiden reken ik hier ook de schaamte en het trauma.

De omgeving kan ook de angst om te spreken vergroten en zo het subjectieve gevoel van de ruimte om te spreken verkleinen. Binnen een kleinere ruimte is er minder keuzevrijheid. 

Tot de externe machten kunnen we alle ervaren groepsdruk rekenen, ook de psychologische druk om er vooral te mogen bij horen, de druk om spanning te vermijden, de druk om de ander met ons spreken niet te kwetsen, de druk om niet in een conflict te belanden…

Externe machten kunnen ook de vorm aannemen van onderdrukking van het spreken: relationeel, familiaal, maatschappelijk en politiek. Hier is de eigen keuzevrijheid bijna verdwenen. Tenzij je het waarheid spreken verkiest boven de dood.

Wanneer we iemand treffen die niet spreekt kan dat dus zowel betekenen dat deze persoon in deze context stil is dan wel zwijgt. Dat is niet hetzelfde.